روزه داری در آیین نهج البلاغه

روزه از منظر امام علی(ع)

امام علي(ع) اسوه زهد و پارسايي است و هرچه در وصف آن بزرگوار گفته شود قطره اي از درياي بيکران وجود ايشان را نمي توان بازگو نمود. در روايات بسياري آمده است که آن حضرت در طول سال، روزهاي بسياري را روزه مي گرفتند و شبها دل به معبود سپرده و عاشقانه با او راز و نياز مي کردند.
امام علی(ع) در بخشی از خطبه خود در ارتباط با فلسفه روزه می‏‌فرمایند: « از خدا بترسید و از کیفر تباهکاری در دنیا، از زیان ستمگری در آخرت و... و خداوند بندگان مؤمنش را حفظ می‏‌فرماید، به وسیله نمازها و زکات‌ها، (و سپس فواید و پاره‏‌ای از علل و فلسفه روزه را بیان می‏‌فرماید) و کوشش در گرفتن روزه در روزهای واجب، برای آرام ماندن دست و پا و اندام دیگر ایشان (از معصیت و نافرمانی) و چشم به زیر انداختنشان و فروتنی جان‌هاشان، زبونی دل‌هاشان، بیرون کردن کبر و خودپسندی از آنان، در نماز است. مالیدن رخسارهای نیکو برای فروتنی، (هنگام سجده نمودن) چسبانیدن اعضاء شریفه (هفت موضع) را به زمین برای اظهار کوچکی و ذلت ‏به پیشگاه با عظمتش».‏

حكمت 428 نهج البلاغه

»فِی بَعْضِ الْأَعْیَادِ : إِنَّمَا هُوَ عِیدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللَّهُ صِیَامَهُ وَ شَکَرَ قِیَامَهُ ، وَ کُلُّ یَوْمٍ لَا یُعْصَی اللَّهُ فِیهِ فَهُوَ عِیدٌ» امام عليه السلام در يكى از اعياد فرمود: همانا امروز عيد است، براى كسى كه روزه اش مورد قبول و شب زنده دارى اش مشكور باشد و هر روزى كه در آن معصيت خدا نشود آن روز، عيد است.

خطبه 192 نهج البلاغه

روزه مصون ماندن انسان از فریب شیطان است؛ امام علی(ع) در خطبه١٩٢ می‌فرمایند: «حَرَسَ اللَّهُ عِبَادَهُ الْمُؤْمِنِینَ بِالصَّلَوَاتِ وَ الزَّکَوَاتِ وَ مُجَاهَدَةِ الصِّیَامِ فِی الْأَیَّامِ الْمَفْرُوضَاتِ تَسْکِیناً لِأَطْرَافِهِمْ وَ تَخْشِیعاً لِأَبْصَارِهِمْ وَ تَذْلِیلًا لِنُفُوسِهِمْ».
خداوند متعال بندگان را ايمان خود را از فريبكارى هاى شيطان محفوظ و مصون مى دارد، به وسيله نمازها و زكات دادن و تحمل مشقت به وسيله روزه گرفتن در روزهاى مقرر (رمضان مبارك) و براى ايجاد آرامش در اعضاى آنان و براى خاشع نمودن چشمان و رام كردن نفس ها.




حضرت در جای دیگر می‌فرمایند: « صَوْمُ النَّفْسِ إِمْسَاکُ الْحَوَاسِّ الْخَمْسِ عَنْ سَائِرِ الْمَآثِمِ وَ خُلُوُّ الْقَلْبِ عَنْ جَمِیعِ أَسْبَابِ الشَّرِّ»، «روزه جان، خودداری کردن حواس پنجگانه از باقیمانده گناهان و خلوت و آسوده ماندن دل از تمام اسباب پلید است». اگر «جان» انسان روزه باشد، حواس پنجگانه، برای همیشه حواسش جمع خواهد بود و به سوی پلیدی‌ها نخواهد رفت.

پیشنهاد مطالعه 

خطبه های مهم و مشهور نهج البلاغه

حكمت 252 نهج البلاغه

از دیگر حکمت‌های روزه‌داری درکلام امیرالمومنین(ع) آزمایش اخلاص بندگان است. ایشان در حکمت252 می‌فرمایند: «فَرَضَ اللهُ ... الصِّیامَ ابْتِلاءً لاخلاصِ الْخَلْقِ». «خداوند روزه را آزمایشی برای اخلاص بندگانش قرار داد.

حكمت 136 نهج البلاغه

حضرت در حکمت ١٣۶می‌فرمایند: «لِکُلِّ شَیْءٍ زَکَاةٌ ،وَزَکَاةُ الْبَدَن الصّیام»، «برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدن روزه گرفتن است.

 حكمت 145 نهج البلاغه

روزه را نباید فقط در ظاهر مراعات کرد بلکه علاوه بر ظاهر در باطن و معنا هم باید روح ما روزه باشد؛حضرت در حکمت١۴۵می‌فرمایند: «کَمْ مِنْ صَائِمٍ لَیْسَ لَهُ مِنْ صِیَامِهِ إِلَّا الْجُوعُ وَ الظَّمَأُ، وَ کَمْ مِنْ قَائِمٍ لَیْسَ لَهُ مِنْ قِیَامِهِ إِلَّا السَّهَرُ وَ الْعَنَاءُ، حَبَّذَا نَوْمُ الْأَکْیَاسِ وَ إِفْطَارُهُمْ» «چه بسا روزه‌داری که از روزه‌اش جز گرسنگی و تشنگی نصیبی نیابد، و بسا شب زنده‌داری که از عبادت شبانه‌اش جز رنج و بی‌خوابی بهره‌ای نبرد، خوشا خواب زیرکان(عارف) و روزه‌خواری آنان.

خطبه 110 نهج البلاغه

روزه ماه رمضان سپر عذاب است. طوری باید روزه دار باشیم که به تعبیر حضرت روزه سپر عذاب ما باشد؛ ایشان در خطبه ۱۱۰ نهج‌البلاغه می‌‎فرمایند: «صوم شَهر رَمضان فَاِنه جنه مِنَ العِقاب»، «روزه ماه رمضان سپر عذاب است». به قدری توجه به خدا مهم است که حضرت در چندجا فرموده اند اگر روزه دار تواناییش را دارد، هنگام اذان مغرب اول نماز بخواند وگرنه اول افطار کند تا وسط نماز جسمش روبه ضعف و فکرش به شکم نباشد بلکه توجهش به خدا باشد.

نامه 52 نهج البلاغه

نماز مغرب را هنگامى به پا داريد كه روزه دار روزه اش را مى گشايد. حضرت در بیان وقت افطار در عرفات وحج در نامه 52 می‌فرمایند: «وَ صَلُّوا بِهِمُ الْمَغْرِبَ حِینَ یُفْطِرُ الصَّائِمُ» «نماز مغرب را هنگامی به پا دارید که روزه‌دار روزه‌اش را می‌گشاید». و البته از همه این مسائل مهم‌تر این است که خدا عمل ما را قبول کند که هر روزی عمل ما مورد قبول خدای متعال واقع شود آن روز به تعبیر حضرت عید است.

روزه داری؛ویژگی یاران خاص الهی

امیرمومنان در نهج البلاغه و در خطبه ای که بعد از لیله الهریر ایراد کرده اند از یاران خاص خود یاد کرده اند. یارانی که جا دارد در فراقشان سوخت و تشنه دیدارشان بود و در دوریشان، انگشت حسرت به دندان، گزید. ایشان یکی از ویژگی های این اشخاص را مداومت بر روزه معرفی می کنند و می فرمایند:
“کجا هستند مردمى که به اسلام دعوت شده و پذیرفتند، قرآن تلاوت کردند و معانى آیات را شناختند، به سوى جهاد بر انگیخته شده چونان شترى که به سوى بچّه خود روى مى ‏آورد شیفته جهاد گردیدند، شمشیرها از نیام بر آوردند، و گرداگرد زمین را گروه گروه، صف به صف، احاطه کردند، بعضى شهید، و برخى نجات یافتند. هیچ گاه از زنده ماندن کسى در میدان جنگ شادمان نبودند، و در مرگ شهیدان نیازى به تسلیت نداشتند، با گریه‏ هاى طولانى از ترس خدا، چشم‏ هایشان ناراحت، و از روزه‏ دارى فراوان، شکم‏ هایشان لاغر و به پشت چسبیده بود. لب‏هایشان از فراوانى دعا خشک، و رنگ‏هاى صورت از شب زنده‏ دارى‏ها زرد، و بر چهره ‏هایشان غبار خشوع و فروتنى نشسته بود. آنان برادران من هستند که رفته‏ اند، و بر ماست که تشنه ملاقاتشان باشیم، و از اندوه و فراقشان انگشت حسرت به دندان بگیریم.”

علی(ع) خود در این باره می فرمایند:

«حبّب الىّ من دنیاکم ثلاثهٌ:اکرام الضّیف، والصّوم فى الصّیف، و الضّرب فى سبیل اللّه بالسّیف.».(مستدرک نهج البلاغه، ص ۱۸۷)
سه چیز از دنیاى شما برایم دوست داشتنى است: گرامى داشتن مهمان، روزه دارى در تابستان، و شمشیر زدن در راه خدا.

دعای آن حضرت در هنگام افطار

خدایا! برای تو روزه گرفتیم و با روزی تو افطار می کنیم. پس این روزه را از ما بپذیر که به راستی تو شنوا و دانا هستی.
خدایا! ای پروردگار روشنی سترگ و ای پروردگار جایگاه بلند! تویی معبود هرکس که در آسمان ها است و معبود هر کس که در زمین است و جز تو معبودی در میان آن ها نیست و تویی قاهر و مسلط بر هر که در آسمان ها و هر که در زمین است.
 از تو می خواهم که در کار من آسانی و گشایشی مقرّر فرمایی و مرا بر دین محمد و خاندان محمد و بر سنّت محمد و خاندان محمد که درود بر او و آنان باد، پا برجا و ثابت قدم بداری و عمل و کردار مرا در فراز جایگاه پذیرفته قرار دهی.
زیرا که من به تو ایمان دارم و بر تو توکل می کنم و به درگاه تو زاری می نمایم.



می دانم که بازگشتم به سوی تو است و هرآنچه خیر و خوبی است از تو می خواهم که همه را برای من و پدر و مادر و خاندان و فرزندانم گردآوری و هرآنچه بدی است همه را از ما بازگردانی.
ای خدا! تویی مهر پیشه و نعمت بخش، پدید آرنده ی آسمان ها و زمین، عطا فرمایی خیر و خوبی را به هر که خواهی و بگردانی آن را از هر که خواهی. پس به مهر و رحمت خویش بر من منّت بنه ای مهربان ترین مهربانان (مفاتیح الجنان)

پیشهاد مطالعه: مفاتیح الجنان چه کتابی است و چگونه گردآوری شده است؟

سخن آخر:

روزه یکی از ضروریات دین مبین اسلام است که راز و اسرار فراوانی در آن نهفته و پنهان گشته است. تاکنون بشر توانسته به برخی از اسرار روزه دست یابد که از جمله آن «روزه درمانی » است. درمان بیماریهای جسمی، روانی و اثرات زیاد در فراروان، از جمله اسرار روزه است. در این مطلب از سایت مهرگیفت در مورد روزه داری در آیین نهج البلاغه صحبت کردیم. انشاء الله، به حق این ماه، بشریت عموما و شیعیان خصوصا بتوانند عظمت این ماه را درک کنند و با رو آوردن به آن بتوانند به مقام «روز نفس » دست یابند .